Jevreji žive u Sarajevu već više od 500 godina i sa sobom su donijeli španski i portugalski jezik, brojne pjesme, bogatu kuhinju i religiju, te je veliki dio toga postao nerazdvojivi dio kulture grada Sarajeva. Jevrejske palate i spomenici su danas među najljepšim stambenim objektima u gradu. Širom Baščaršije nekada su imali svoje trgovine. Malo je poznato da od njih potječe i pjesma “Kad ja pođoh na Bentbašu” koja je u iskonskom izdanju zapravo sefardska sinagogalna pjesma.
Fotografije: Furaj.ba
Predstavit ćemo vam najznačanije jevrejske spomenike u glavnom gradu Bosne i Hercegovine, bez kojih Sarajevo jednostavno ne bi bilo isto.
Muzej Jevreja
Kroz mali prolaz koji povezuje Ferhadiju i Bašeskijinu ulicu doći ćete do Jevrejske četvrti i Starog hrama koji se nalazi u neposrednoj blizini katedrale Srca Isusova i Gazi Husrev-begove džamije. Stari jevrejski hram, Il kal grandi (Veliki hram) sagrađen je 1581. godine, po doseljenju Sefarda u Sarajevo. Kada pređete prag hrama ulazite u jedan novi svijet koji svjedoči o životu, stvaralaštvu i stradanju jevrejskog naroda BiH, a šta sve možete vidjeti u njemu pogledajte na ovom linku. Do starog izgrađen je i Novi hram, objekat u kojem je danas smještena istoimena galerija.
Jevrejski muzej u Sarajevu je na prvom mjestu od deset najvećih svjetskih jevrejskih destinacija koje treba posjetiti, po odluci čitatelja uglednog lista “The Jewish Daily Forward”.
Aškenaška sinagoga
Jedina aktivna jevrejska sinagoga u Bosni i Hercegovini je sarajevska aškenaška sinagoga. Izgrađena je u pseudomaurskom stilu po projektu Karla Paržika, smještena na lijevoj obali rijeke Miljacke, nedaleko od Latinske ćuprije i mosta na Drveniji. Treća je po veličini u Evropi, a njena izgradnja je završena 30. septembra 1902. godine, kada je izvršeno i osvećenje prve aškenaške sinagoge u Sarajevu u tadašnjoj Terezija ulici.
U Sarajevu su i danas sačuvani objekti čak osam nekadašnjih sinagoga, no samo se Aškenaška aktivno koristi za molitve.
Jevrejsko groblje
Jevrejsko groblje „Borak“ osnovano je u Sarajevu sredinom 16. vijeka, iza onog u Pragu, i najveće je u Evropi. Tokom višestoljetnog postojanja groblje je prkosilo raznim historijskim previranjima, ali nikad nije bilo oštećeno sve do posljednjeg rata u Bosni i Hercegovini. Predstavlja svojevrsni dokument o određenim aspektima života Sefarda, a kasnije i Aškenaza u bh. prijestolnici. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila ga je 2004. godine nacionalnim spomenikom BiH.
Malo poznati detalji
Rijetko ko zna da je današnja ulica Ćemaluša nekada bila tzv. jevrejska ulica s obzirom na to da su je sagradili Jevreji, te da je u njoj živjelo nekoliko bogatih jevrejskih porodica. U toj ulici živjela je porodica Albahari iz Tešnja, po čijem je članu i partizanu Šalomu Albahariju Ćemaluša nekada i nosila ime. U toj ulici i danas postoji jevrejska škola i zgrada jevrejske zadruge, a nedaleko od ulice, pored današnjeg BKC-a, nalazi se Zavod za razvoj KS koji je nakada bio sjedište Jevrejske općine. Na mjestu BKC-a nekada je također bio Jevrejski hram.
Nedaleko od Ćemaluše, u Titovoj ulici nalazi se i Salomova palata koju je izgradio Mojca Solom kao prvu stambenu zgradu izgrađenu isključivo za iznajmljivanje.
Blizu nje smješten je i spomenik palim borcima Narodno-oslobodilačke borbe Vječna vatra, na pročelju palate koja je bila prvi sarajevski hotel kojeg je izgradio mađarski Jevrej Juraj Najthart.
