Jemen – čudna, čudesna, tradicionalna i veoma zatvorena zemlja, smještena je na krajnjem jugu velikog Arabijskog poluostrva. Na sjeveru se graniči sa Saudijskom Arabijom, a na istoku sa Omanom. Njene južne obale leže na Indijskom okeanu (Adenski zaliv), dok je na zapadu zapljuskuje južni kraj Crvenog mora. Na tom krajnjem jugo-zapadu, obale Jemena su udaljene jedva pedesetak kilometara od obala Etiopije, Eritreje i Džibutija u Africi.
Jemen ima nešto preko 20 miliona stanovnika, koje uglavnom čine Arapi. Međutim, iz istorijskih razloga (sjetite se legendarne Kraljice os Sabe i njene ljubavi sa još legendarnijim carem Solomonom), a zatim i svog geografskog položaja (svojevrsnog mosta između Afrike i Indije), kao i pronalaska nafte, njegove stanovnike su tokom vjekova činili i Jevreji, Idusi, pa čak Indonežani i još po neki stanovnici porjeklom iz jugo-istočne Azije. Zbog svega navedenog, jemenska kultura je vjerovatno mješavina arapske, afričke, hebrejske i indijske kulture, ali je uprkos tome njena posebnost toliko očigledna, da ćete rijetko gdje na svijetu naići na civilizaciju koja kao da je vijekovima živjela odvojeno od ostatka svijeta i ljubomorno njegovala svoje specifičnosti. Dobar primjer za ovu tvrdnju nalazi se u jemenskoj arhitekturi, toliko različitoj od svega što vam je poznato.
Na jugo-istoku Jemena nalazi se oblast Hadramaut (Hadramawt), koju čine okerasti planinski vjenac i istoimena velika dolina (Wadi Hadramawt). Poznata je po svojim ugašenim vulkanima, u čijim kraterima leže smaragdno zelena jezera. Južno odatle, kilometrima se nižu duge, potpuno puste plaže od najfinijeg bijelog pijeska. Luka Al-Mukalla – prijestolnica oblasti Hadramaut, arhitektonski je tipično indijski grad. Njene bijele kuće sagradili su indijski trgovci koji su emigrirali u Jemen početkom XVIII vijeka, a koji se, kao i današnje stanovništvo, osim ribarenja bave još i uzgajanjem prosa i duhana. Takođe, malo je poznato da je Jemen do XIX vijeka bio najveći svjetski izvoznik kafe.
U okerastoj, pustinjskoj dolini Hadramaut, nalazi se jedan od bisera Jemena – gradić Šibam (Shibam) ili, kako ga još nazivaju: “Grad 500 nebodera”. U nevjerovatnom okruženju pustih krečnjačkih planina, uzdiže se grad kao iz 1001 noći, sa svojom nezaboravnom i nadasve specifičnom arhitekturom – nešto što možda nikada niste vidjeli!
Foto: Pixabay-aboali777
Čitav gradić obavijaju okeraste zidine, dok se u njegovu unutrašnjost stiže ulaskom kroz jedinu gradsku kapiju. Najljepši je doživljaj vidjeti ga u sumrak, kada njegove okerasto-bijele kuće-kule dobijaju ružičaste nijanse, te podsjećaju na kolačiće – minjone poredane na poslužavniku u pustinji.
Ako mislite da soliteri postoje samo u modernom svetu, u velikoj ste zabludi. Istini za volju, ovaj gradić broji samo oko 7000 stanovnika, a njegove “stambene kule” koje se ka vrhu blago sužavaju, visoke su 8 spratova. Ono što ih čini posebnim je činjenica da su sagrađene od pečene cigle, ručno pravljene od blata, gline i trske, a njen poseban kuriozitet predstavljaju prozori od drveta kajsije – po recepturi staroj oko 500 godina. Naime, još od davnina preci današnjih stanovnika Jemena otkrili su da je drvo kajsije, ali i akacije za okvire prozora, u isto vrijeme i čvrst i gibak materijal. Sa strukturom koja “diše” (baš kao i ljudsko tijelo) jer ne blokira vazduh, ona omogućava planinskom povjetarcu da ulazi kroz zatvoren prozor i time suši i provjetrava prostoriju, i kada su prozori zatvoreni. Kada bi prozori kuća bili od aluminijuma, blokirali bi strujanje vazduha unutar kuće, pa bi njeni zidovi od blata i gline ubrzo počeli da pucaju i da se urušavaju. Nevjerovatno koliko su jednostavna rješenja obično i ona prava!
Svaki blatni neboder nastanjuje po jedna familija, koju čine: otac i majka, kćerke i sinovi, žene od sinova i njihova djeca. Ponekad je porodica mnogobrojnija, jer u nekim ruralnim predjelima još uvijek važe zakoni po kojima muškarac može imati do 4 zakonite žene. Na donjim spratovima „solitera“ ne postoje prozori – tamo se čuva hrana, alat i stoka. Središnji spratovi rezervisani su za žene i na svakom od njih postoji posebna kuhinja. U centralnom dijelu ovih neobičnih solitera, nalazi se spiralno stepenište koje dopire do samog vrha. Tim izumom se (osim osnovne namjene stepeništa) omogućava i vertikalno provjetravanje svih prostorija u kući.
Foto: Pixabay-jones814
Najviši spratovi, uključujući i posljednji po imenu “mafradž” (mafraj), isključivo su rezervisani za muške članove familije. Mafradž je prostorija bez standardnog plafona. Umesto njega, danju se iznad vaših glava prelama svetlost u svojevrsnom vitražu od alabastera, često u kombinaciji sa bojenim staklom. Ovu prostoriju koriste isključivo muškarci i njihovi (muški) gosti koji, čini se, po vazdan obavljaju važne razgovore – pušeći nargile sjedeći na raznobojnim, orijentalnim ćilimima. Mafradž – magično mjesto u kući, svoje korijene nalazi u legendi vezanoj za glavni grad Jemena – Sanu (Sa’na ili Sana’a). Kažu da je prva palata od pečenog blata u gradu (visoka 20 spratova), na vrhu bila “otvorena”, jer je tamošnji kralj bio toliko očaran akrobacijama ptica u letu, da je svakog jutra tu dolazio da ih posmatra.
Prozori od bojenog stakla i alabastera, u gipsu i mljevenom mermeru, specifični su i za kuće u obliku kula jemenske prijestolnice Sane. Ne samo da neobično podsjećaju na Art Nouveau (umetnički pravac opšte prihvaćen u Evropi s početka XX vijeka), već i u unutrašnjosti kuća, igrom svetlosti dočaravaju atmosferu iz priča 1001 noći. Tip “zatvorenih” arapskih kuća koje gravitiraju ka prizemlju, sa obaveznim dvorištem u sredini, izgleda da dominira u čitavom islamskom svetu osim u Jemenu! Ovakva specifičnost sigurno je i jedan od razloga sto je arhitektura glavnog grada Sane i gradića Šibama, postala dio UNESCO-ve svjetske kulturne baštine.
Septembar, 2016.
Ivana Dukčević Budja, Furaj.ba
